Historia Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu

Powołanie

Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu zostało powołane w 1968 r., jako oddział Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach. Organizację placówki powierzono Danucie Słomińskiej-Paprockiej.

Prace koncepcyjne i przygotowawcze trwały prawie siedem lat. Dzięki staraniom muzealników i etnografów, które obejmowały wyjazdy terenowe, kontakty z budowniczymi instrumentów oraz placówkami kultury, pozyskano 218 instrumentów i narzędzi muzycznych, wpisanych do księgi inwentarzowej muzealiów.

Na prezentację zgromadzonych zbiorów przeznaczono cztery sale zamku w Szydłowcu o łącznej powierzchni ok. 300 m².

Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu otwarto dla zwiedzających 19 maja 1975 r. Erich Stockmann, wiceprzewodniczący International Folk Music Council działającej pod auspicjami UNESCO, wyraził, opinię, iż jest to pierwsze w świecie samodzielne muzeum poświęcone ludowym instrumentom muzycznym.

Samodzielne muzeum

W roku 1976, po nowym podziale administracyjnym kraju, muzeum uzyskało status placówki samodzielnej, zapisując w statucie nadrzędny cel – badanie instrumentarium ludowego i gromadzenie zbiorów z terenu całej Polski.

Od roku 1978 muzeum poszerzyło profil – do księgi inwentarzowej zaczęto wpisywać także obiekty związane z historią Szydłowca (m.in. materiały pisane, ikonografię, dokumenty, meble, przedmioty codziennego użytku, detale architektoniczne).

W latach 1980–1992 muzeum sprawowało nadzór nad dwoma oddziałami: Międzywojewódzką Pracownią Konserwacji Dzieł Sztuki i Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze. Oddziały te zarządzeniem wojewody radomskiego z 1992 r. przyłączono do muzeów radomskich.

Ogólnopolski Konkurs na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych

W 1985 r. z okazji 170. rocznicy urodzin Oskara Kolberga muzeum przeprowadziło pierwszy Ogólnopolski Konkurs na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych. Jego efektem była pokonkursowa wystawa nagrodzonych instrumentów. W celu jej przygotowania zdemontowano ekspozycję instrumentów muzycznych Kielecczyzny, której nigdy już nie przywrócono. Z biegiem lat konkurs stał się jednym z najważniejszych działań placówki.

Sesje popularnonaukowe o Szydłowcu

W latach 1992–2002 dyrektorem muzeum była Maria Jost-Prześlakowska. Przy współpracy z władzami miasta muzeum podjęło w latach 1993–1999 inicjatywę dokumentowania historii lokalnej. Przez 7 lat organizowało sesje popularnonaukowe poświęcone dziejom Szydłowca, a wygłaszane referaty były publikowane w formie książek. Wydawnictwa te są cennym źródłem informacji o mieście i jego okolicach.

Po wprowadzeniu w 1999 r. trójstopniowego podziału administracyjnego Polski muzeum przeszło pod Zarząd Starostwa Powiatu Szydłowieckiego, które było organizatorem muzeum do końca 2004 r.

Starostwo pomimo skromnych środków dokładało wielu starań, aby muzeum mogło działać i spełniać swoją rolę. W ciągu tego okresu organizowano wystawy i pokazy o różnej tematyce ze zbiorów własnych oraz ze zbiorów innych placówek.

Dyrektorem muzeum w latach 2002–2007 był Stefan Rosiński.

Instytucja kultury Samorządu Województwa Mazowieckiego

Od 1 stycznia 2005 r. organizatorem muzeum został Samorząd Województwa Mazowieckiego. W roku 2005 na jubileusz 30-lecia otwarcia dla zwiedzających, muzeum przygotowało trzy wystawy oraz zorganizowało sesję popularnonaukową. Kolejne koncerty i recitale stawały się okazjami do regularnych spotkań mieszkańców Szydłowca w muzealnej przestrzeni.

W latach 2007–2011 obowiązki dyrektora muzeum pełnili Włodzimierz Kurzępa, a następnie Jadwiga Podsiadły. Placówka znajdowała się w trudnym momencie z powodu problemów organizacyjnych i kadrowych, zagrażających jej dalszemu funkcjonowaniu.

W 2011 r. na stanowisko dyrektora muzeum powołano dr Anetę Oborny, autorkę pierwszej monografii poświęconej placówce pt. „Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu 1975–2010”. W tych trudnych warunkach, od 2012 r. także lokalowych (remont zamku prowadzony przez właściciela), krystalizowała się nowa strategia rozwoju instytucji.

W nowym założeniu muzeum stawało się placówką o charakterze ponadregionalnym, kompleksowo podejmującym działania na rzecz poszukiwania, gromadzenia, eksponowania, badania i dokumentowania polskiego instrumentarium ludowego w szerokim i wieloaspektowym zakresie, w oparciu o przekonanie, że rodzimy folklor muzyczny pozostaje tradycją żywą i należy ukazywać jego interdyscyplinarne związki z wieloma obszarami szeroko rozumianej kultury. Zgodny z profilem instytucji, program działania, w którym zwrócono uwagę na: jakość oferty muzealnej, w tym organizację własnych wystaw tworzących autentyczny dorobek muzeum, działania badawcze i wydawnicze, szeroką promocję muzeum i jej unikatowej kolekcji, wzbogacanie zbiorów o kolejne unikaty instrumentologiczne, a także ikonografię o tematyce muzycznej, bogatą ofertę artystyczną i edukacyjną, muzeum mogło realizować dzięki środkom Samorządu Województwa Mazowieckiego, a także dzięki pozyskiwaniu środków finansowych z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Nowa wystawa stała

W 2015 roku muzeum zmodernizowało wszystkie pomieszczenia w zamku przy dofinansowaniu ze środków unijnych. Powstała nowa eskpozycja stała „Instrumenty… – zobaczyć i usłyszeć tradycję”, wyposażono magazyny zbiorów w elektronicznie obsługiwaną infrastrukturę do przechowywania muzealiów, zmodernizowano systemy bezpieczeństwa, w salach wystawowych zaaplikowano ekspozytory oraz kioski multimedialne, w biurach – sprzęt elektroniczny.

W ramach jubileuszu 40-lecia udostępnienia muzeum dla zwiedzających otwarto także wystawę czasową „Zobaczyć muzykę źródeł. Muzyka i ludowe instrumenty muzyczne w malarstwie polskim”.

Budowa nowej siedziby

W maju 2019 roku muzeum oficjalnie otworzyło nowo wybudowany gmach Centrum Naukowo-Administracyjnego. Inwestycja, zrealizowana ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego, pozwoliła na trzykrotne powiększenie powierzchni infrastruktury muzealnej z 583 m² do ok. 1800 m². Obiekt wybudowany przy zamkowym parku, mieszczący salę konferencyjno-koncertową, sale edukacyjne, pracownie naukowe, bibliotekę, przestronne, nowocześnie wyposażone magazyny zbiorów, magazyny gospodarcze i biura, a także dwukondygnacyjny, przekryty panoramicznym dachem hol, dał instytucji nowe możliwości rozwoju.

Nowe wystawy stałe instrumentologiczna i historyczno-artystyczna

W latach 2019–2022 powstały dwie kolejne ekspozycje stałe w zamku:

• „Magia instrumentów. Osobliwości inwencja trzygłosowa”
• „Zamek w Szydłowcu. Wokół mecenatu dawnych właścicieli”.

Kolekcja

W latach 2005–2024 instytucja pozyskała ponad 430 artefaktów instrumentologicznych. Nabyła także kolejne dzieła sztuki, w tym obrazy Teodora Axentowicza, Jacka Malczewskiego, Adama Setkowicza, czy Zygmunta Waliszewskiego o tematyce instrumentologicznej.

Działalność wydawnicza i popularyzatorska

Znacząco zwiększył się dorobek wydawniczy instytucji, co roku rozbudowywany o kolejne tytuły o charakterze naukowym i popularnonaukowym.

Dzięki nowym ekspozycjom i pracy promocyjnej zwiększa się liczba odwiedzających szydłowieckie wystawy, a dzięki różnorodności i atrakcyjności wydarzeń o charakterze popularyzatorskim (koncerty, warsztaty, spotkania, happeningi) wzrasta grono odbiorców oferty muzealnej.

Nagrody

Wyrazem dynamicznego rozwoju muzeum po 2005 r. jest liczba przygotowanych wystaw (w tym trzech wystaw stałych i ponad 60 wystaw czasowych) oraz przyznanych nagród. Od 2012 roku Muzeum siedemnaście razy zostało laureatem konkursów, w tym konkursów ogólnopolskich:

• dwukrotnie laureatem Konkursu na Wydarzenie Muzealne Roku „Sybilla”
• czternastokrotnie konkursu „Mazowieckie Zdarzenie Muzealne „Wierzba”
• konkursu „Fonogram źródeł” organizowanego przez II Program Polskiego Radia w ramach konkursu „Nowa Tradycja”
• Nagrody im. Oskara Kolberga.

Muzeum on-line

Istotne dla popularyzacji zbiorów było wprowadzenie szydłowieckiej kolekcji do międzynarodowych cyfrowanych baz danych oraz przygotowanie ogólnodostępnych wirtualnych wystaw.

Praca naukowa i promocyjna, współpraca z największymi placówkami muzealnymi w kraju oraz ogólnopolskimi mediami, pozwoliły na przekształcenie instytucji w nowoczesną w warstwie merytorycznej i organizacyjnej placówkę muzealną. Muzeum w rzeczywistości stało się instytucją o charakterze ogólnopolskim, a unikatowa, największa kolekcja ludowych instrumentów muzycznych w kraju, będąca materialnym wyrazem polskiego folkloru, dzięki szerokiej akcji promocyjnej weszła do ogólnopolskiego, a także ogólnoświatowego obiegu muzealnego, dokumentując wkład polskiego dziedzictwa w kulturę Europy.