Historia Muzeum

Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu zostało powołane we wrześniu 1968 r. jako oddział Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach (wkrótce Muzeum Narodowego) decyzją Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz władz ówczesnego województwa kieleckiego. Na siedzibę placówki przeznaczono pomieszczenia pierwszego piętra skrzydła wschodniego szydłowieckiego zamku, a organizację muzeum powierzono Danucie Słomińskiej-Paprockiej. W latach 1968 – 1975 zrealizowano etap przygotowań: prowadzono badania terenowe, pozyskano i zgromadzono unikalne instrumenty zagrożone zaginięciem. Muzeum otwarto dla zwiedzających 19 maja 1975 r., prezentując na pierwszej wystawie stałej polskie instrumenty i kapele ludowe oraz instrumenty z terenu województwa kieleckiego. Muzeum jako placówka specjalistyczna, od 1976 r. działająca samodzielnie, ukazywało aktualny stan polskiego instrumentarium ludowego. Dr Erich Stockman, kierownik grupy studiów do badania ludowych instrumentów muzycznych działającej w ramach International Folk Music Council, zarazem wiceprzewodniczący tej międzynarodowej organizacji, ocenił, iż muzeum szydłowieckie to pierwsze w świecie samodzielne muzeum poświęcone ludowym instrumentom muzycznym. Od 1978 r. oprócz sukcesywnego gromadzenia instrumentów muzycznych, muzeum zaczęło nabywać także eksponaty artystyczno-historyczne, obejmujące m.in. materiały pisane, ikonografię z motywami muzycznymi, dokumenty, meble, przedmioty codziennego użytku. Wśród eksponatów są dokumenty związane z działalnością cechów szydłowieckich od XVI do XIX wieku, detale architektoniczne z XVI i XVII wieku pochodzące
z szydłowieckiego zamku, obrazy Władysława Aleksandra Maleckiego, Teodora Axentowicza, Jacka Malczewskiego.

W 1999 r. muzeum zostało wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów. W ramach administracyjnego podziału kraju muzeum od 1 stycznia 1999 r. przeszło pod Zarząd Starostwa Powiatu Szydłowieckiego. Z dniem 1 stycznia 2005 r. Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu zostało przejęte przez Samorząd Województwa Mazowieckiego.

Od 2011 roku, muzeum stopniowo kształtuje nową formułę i strategię działań. Aktywnie uczestniczy w rozwoju kulturalnym Polski, organizując wystawy czasowe, koncerty, prelekcje, warsztaty, konkursy na budowę ludowych instrumentów muzycznych, a także prowadzi inne działania edukacyjne.

Po rewitalizacji zamku szydłowieckiego, muzeum w 2015 roku zrealizowało projekt Instrumenty… – zobaczyć i usłyszeć tradycję  polegający na zmodernizowaniu przestrzeni ekspozycyjno – magazynowych. Przy wykorzystaniu multimediów otworzono nową wystawę stałą, zgodną z nowoczesnymi standardami sztuki wystawienniczej. Zlokalizowana na pierwszym piętrze skrzydła wschodniego zamku, przygotowana według nowego scenariusza, jest prezentowana w trzech komnatach. Ukazuje tradycyjne instrumenty w składach charakterystycznych polskich kapel oraz instrumenty z zachowaniem podziału ze względu na źródło dźwięku na cztery grupy: idiofony, membranofony, chordofony i aerofony. Ekspozycję uzupełniają obrazy o tematyce muzycznej, fotogramy rysunków, grafik, archiwalnych zdjęć, narzędzia multimedialne i interaktywne. Wystawa stała otrzymała wyróżnienie w najbardziej prestiżowym ogólnopolskim konkursie „Sybilla” na Wydarzenie Muzealne 2015 Roku w kategorii wystaw etnograficznych.

Realizowane w ostatnich latach przedsięwzięcia cieszyły się  uznaniem zwiedzających i specjalistów. Wystawy organizowane w formule interdyscyplinarnych projektów stanowią w istocie kompleks działań: przygotowania ekspozycji i katalogu, serii imprez towarzyszących, jak prelekcje, koncerty, warsztaty. W latach 2012-2018 muzeum zostało dziesięciokrotnie laureatem konkursów, w tym ogólnopolskich. Jury konkursu „Mazowieckie Zdarzenia Muzealne – Wierzba” wyróżniało i nagradzało wiele kolejnych propozycji: wystawy czasowe Dudy, niezwykły instrument muzyczny  (2012) oraz Harmonie – gra cały świat (2013), cykl wydarzeń artystycznych, naukowych i edukacyjnych pt. Kobieta z harfą – wokół sekretnej aury obrazu (2015) związany z promocją zakupionego do zbiorów muzeum obrazu J.P. Bredta pt. Portret kobiety w czarnej sukni, wystawę Zobaczyć muzykę źródeł. Muzyka i ludowe instrumenty muzyczne w malarstwie polskim, na której prezentowano obrazy czołowych malarzy XIX i XX w, których głównym motywem były sceny muzyczne i ludowe instrumenty muzyczne. W 2016 roku po jedenastoletniej przerwie Muzeum zorganizowało V Ogólnopolski Konkurs na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych, za realizację którego zostało uhonorowane I nagrodą w konkursie na Mazowieckie Zdarzenie Muzealne „Wierzba” w kategorii „Projekt otwarty”.  W ramach konkursu  zorganizowano wystawę czasową „Warsztat, materia, dźwięk”, na której zaprezentowano instrumenty zgłoszone do konkursu, wydano „Katalog twórców V Ogólnopolski Konkurs na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych”, odbyły się także warsztaty budowy gwizdków ceramicznych dla dzieci. Wśród znaczących wydarzeń należy również wymienić zorganizowaną w 2017 roku wystawę czasową Ludowe „stradivariusy”, ukazującą kunszt polskiego ludowego lutnictwa którą nagrodzono w 2018 roku II nagrodą w konkursie „Wierzba”. W 2018 roku z okazji jubileuszu pięćdziesięciolecia powołania placówki,  zorganizowano wystawę Sobiescy – zachowane w dźwiękach. Wystawa  objęta honorowym patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Marszałka Województwa Mazowieckiego, jest poświęcona Jadwidze z Pietruszyńskich i Marianowi Sobieskim – małżeństwu wybitnych etnomuzykologów, którzy znacząco przyczynili się do badania, gromadzenia i popularyzowania folkloru muzycznego w Polsce. Towarzyszy jej bogato ilustrowane wydawnictwo, z dwupłytowym albumem prezentującym nagrania muzyki ludowej wykonane przez J. i M. Sobieskich oraz ich współpracowników. Zaplanowano także szereg wydarzeń kulturalnych i edukacyjnych, które będą realizowane w czasie trwania wystawy.

W całorocznym programie placówki sympatycy muzeum oczekują interesujących koncertów noworocznych oraz wydarzeń związanych z Międzynarodową Nocą Muzeów. Z kolei wykłady i spotkania z wybitnymi specjalistami z dziedzin etnomuzykologii, historii sztuki i kultury pozwalają uczestnikom zdobywać bezcenną wiedzę, duże zainteresowanie budzą szczególnie wśród młodzieży i słuchaczy Uniwersytetu III Wieku. Muzeum jako partner strategiczny włączyło się również w tworzenie portalu internetowego Polskie ludowe instrumenty muzyczne (www.instrumenty.edu.pl), prezentując część okazów ze swojej kolekcji.

W drugie pięćdziesięciolecie swoje działalności Muzeum wkroczyło, finalizując w 2018 roku budowę nowej siedziby, przeznaczonej na pracownie merytoryczne, administrację oraz magazyny muzealiów. Realizacja tej największej w dziejach placówki inwestycji pozwoli na powiększenie powierzchni ekspozycyjnej muzeum w zamku Szydłowieckich i Radziwiłłów prawie trzykrotnie (ok. 520m²). W odzyskanych pomieszczeniach zostaną wyeksponowane cenne instrumenty muzyczne, które ze względu na brak powierzchni ekspozycyjnych znajdowały się do tej pory w magazynach. W komnatach dekorowanych stropami kasetonowymi planowane jest zorganizowanie w najbliższych latach  wystawy poświęconej historii zamku i mecenatowi Szydłowieckich.