Sobiescy – zachowane w dźwiękach

Sobiescy – zachowane w dźwiękach

Wystawą „Sobiescy – zachowane w dźwiękach” Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu upamiętnia wybitnych polskich etnomuzykologów, małżeństwo Jadwigę i Mariana Sobieskich, autorów dorobku naukowego o znaczeniu fundamentalnym dla rozwoju polskiej etnomuzykologii, jednych z głównych inicjatorów oraz organizatorów ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego (AZFM), której celem było utrwalenie jak najpełniejszego obrazu polskiej muzyki tradycyjnej, w okresie powojennym będącej już w fazie postępującego zaniku.  Działalność Jadwigi Pietruszyńskiej –Sobieskiej legła także u podstaw aktu „bez precedensu” – tworzenia Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, według niektórych specjalistów,  pierwszego tego typu muzeum w Europie. Czynnie uczestniczyła w procesie tworzenia tego nowatorskiego muzeum gromadzącego głównie polskie ludowe instrumentarium muzyczne. Wraz z dr. Janem Stęszewskim opracowała pierwszy scenariusz wystawy stałej. Jej wiedza i kontakty z twórcami ludowymi pomogły szydłowieckiemu muzeum pozyskać cenne i ciekawe eksponaty, dlatego projekt dedykowany Sobieskim wpisuje się także w Jubileusz 50-lecia powstania szydłowieckiego muzeum, który przypada na 2018 r.

Wystawa została podzielona na trzy zasadnicze części: Studia i początki pracy naukowej, Praca badawcza i naukowa oraz W kręgu prywatności. W pierwszej części przedstawiono okres  działalności naukowej i badawczej do wybuchu II wojny światowej, w drugiej – okres po zakończeniu wojny, ze szczególnym uwzględnieniem ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego, w części trzeciej pokazano fotografie rodzinne i pamiątki pochodzące ze zbiorów prywatnych rodziny. Na wystawie zaprezentowano zdjęcia archiwalne, przedstawiające  Jadwigę i Mariana Sobieskich w poszczególnych etapach działalności, wybrane zdjęcia nagrywanych przez nich instrumentalistów i śpiewaków, dokumenty – między innymi protokoły z badań, transkrypcje nutowe i tekstowe, a ponadto przykłady nagrań muzycznych wykonanych przez J. i M. Sobieskich, pochodzące ze Zbiorów Fonograficznych Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Wystawę uzupełnia kolekcja instrumentów zgromadzona przez Jadwigę i Mariana Sobieskich, która od 2014 na stałe wzbogaciła zbiory Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych, a także eksponaty użyczone ze zbiorów innych muzeów: Muzeum Instrumentów Muzycznych – Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu, Narodowego Muzeum  Techniki w Warszawie  oraz Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. Integralną część wystawy stanowi film dokumentalny z 1958 roku o działalności Jadwigi  i Mariana Sobieskich „Melodie, które nie zaginą”, udostępniony przez Wytwórnię Filmów Oświatowych w Łodzi.

Początek badań Jadwigi i Mariana Sobieskiego nad folklorem muzycznym przypadł na przełom lat 20-tych i 30-tych XX wieku, gdy oboje podjęli studia muzykologiczne w Poznaniu. Z inicjatywy profesora Łucjana Kamieńskiego studenci podczas wypraw terenowych odwiedzali wielkopolskie wsie nagrywając ludowe utwory wokalne i instrumentalne. Oboje Sobiescy przemierzyli wiele kilometrów, a Jadwiga Sobieska wyniki badań terenowych nad dudami w 1935r. wykorzystała w pracy magisterskiej.  Nagrania trafiły do Regionalnego Archiwum Fonograficznego przy Uniwersytecie Poznańskim, do wybuchu wojny zgromadzono ich ponad 4 tysiące. Największa aktywność badawcza Jadwigi i Mariana Sobieskich przypadła na czasy powojenne. Podczas wypraw terenowych  badali i dokumentowali folklor muzyczny, szukali instrumentów.

W 1946 roku natknęli się na egzemplarz mazanek,  instrumentu uznanego już za wymarły – małych skrzypeczków o specyficznej konstrukcji. Egzemplarz odnaleziony wówczas jako pierwszy jest prezentowany na wystawie. Pod koniec lat czterdziestych Sobiescy trafili jeszcze na egzemplarz kozła ślubnego –  instrumentu używanego w obrzędzie weselnym. Impulsem dla rozwoju badań była realizacja w latach 1950 – 1954 ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego. Pod kierownictwem naukowym Mariana Sobieskiego ekipy prowadziły poszukiwania na obszarze prawie całej Polski, dzięki czemu pomnożono wielokrotnie zbiory, tworząc kompleksową, o niespotykanej wcześniej skali dokumentację folkloru muzycznego. Zbiór powojennych nagrań zgromadzonych pod kierownictwem Sobieskich w 1963 roku liczył 2683 taśm, na których utrwalono około 64 000 pieśni ludowych, ludową muzykę instrumentalną w wykonaniu indywidualnym i zespołowym oraz szereg wypowiedzi o obrzędach, technice budowy instrumentów ludowych. W dziale rękopisów odręczne zapisy melodii sięgały w tym czasie  18 000 pozycji, odręczne zapisy tekstów pieśni – 30 000. Zbiory były podstawą bieżących i przyszłych prac folklorystycznych dla historyków muzyki, instrumentologów, historyków i teoretyków literatury, językoznawców, etnografów, socjologów i historyków kultury. Spuścizną po obojgu badaczach są także liczne publikacje, do tej pory nieocenione źródło wiedzy dla etnografów i etnomuzykologów.

Na wystawie umieszczono 8 stanowisk, na których można posłuchać autentycznych nagrań muzyki wykonywanej przez ludowych muzykantów i śpiewaków z różnych regionów, zapisy  głosów  Jadwigi i Mariana Sobieskich, którzy zapowiadają nagrania ludowych muzyków, a także śpiewają sami ludowe utwory.

Wystawa przygotowana w Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu stanowi hołd dla osób, które wieloletnią pracą przywracały pamięć o polskim folklorze muzycznym. Wiele jego elementów Sobiescy odnaleźli i ocalili praktycznie w ostatniej chwili, chroniąc od zapomnienia. Wystawa zrealizowana ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego, została objęta patronatem honorowym Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. dr hab. Piotra Glińskiego oraz Marszałka Województwa Mazowieckiego dr. Adama Struzika.