Wystawa ukazuje motyw muzyki i instrumentów muzycznych w sztuce witrażu w kontekście artystycznym, organologicznym oraz w perspektywie myśli filozoficzno-teologicznej, dotykającej problematyki światła, od wieków integralnie związanej ze sztuką witrażu oraz refleksji nad symboliką muzycznych artefaktów, ich zagadkowości i przesłania.
Zawarty w tytule temat zaprezentowano w ujęciu: od artefaktu do metafizyki, a więc od dzieła do tajemnicy – do jej doświadczania, które jest czymś bardzo indywidualnym i niepowtarzalnym. O metafizyce witrażu decyduje bowiem nie tylko treść, a także to, jak go przedstawiono – często z dyktatem stylistycznym epoki, w której powstał – arsenał środków wybranych przez autora dzieła czy deklaracja twórcy, ale również jego rezonans u odbiorcy. On też nieświadomie staje się istotnym elementem projektu.
Na wystawie zaprezentowano 60 witraży, przede wszystkim ze świątyń, ale także z budynków świeckich – dwie oryginalne kwatery witrażowe użyczone z Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius w Krakowie i Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku oraz 58 fotografii cyfrowych w formie lightbox’ów. Najstarsze odwzorowane fotograficznie dzieła pochodzą z XV wieku z kościoła pw. Bożego Ciała w Krakowie oraz Muzeum Dominikanów w Krakowie. Najliczniej reprezentowane są te z okresu wpisującego się w czas renesansu sztuki witrażu – od początku XX wieku do lat 30.
Na co dzień oryginalne witraże znajdują się w kościołach, kaplicach, muzeach, galeriach, szkołach oraz innych budynkach użyteczności publicznej, zlokalizowanych zarówno w dużych miastach, jak i małych miejscowościach na terenach dzisiejszej Polski, przede wszystkim: Małopolski i Śląska, a także Wielkopolski, Pomorza, Warmii i Mazur, Podkarpacia i Łódzkiego.
Autorami projektów witraży są znani, wybitni artyści, jak Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer, oraz artyści mniej powszechnie znani, niektórzy dziś niemal zapomniani, między innymi: Stefan Matejko, Jan Bukowski, Antoni Procajłowicz, Wojciech Durek, Zdzisław Gedliczka, Jan Śliwiński, Hans Rossmann, Wilhelm Ritterbach, Richard Holzner, Franz Xaver Wilfried Braunmiller, Josef Plattner i Karl Polster. Witraże realizowane były w warsztatach w Krakowie, Pile, Wrocławiu, Berlinie, Monachium, Qwedlinburgu, Frankfurcie nad Menem, Trewirze, Koblencji, Fryburgu Bryzgowijskim, Wiedniu czy Innsbrucku.
Utrzymany w duchu art déco, cechujący się zgeometryzowaniem dążącym do syntetycznego ujęcia tematu, witraż Zdzisława Gedliczki z 1934/1951 roku, przedstawiający świętą Cecylię grającą na organach, który zdobi chór kaplicy klasztornej pod wezwaniem św. Józefa – serce Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach – zajmuje na wystawie wyjątkowe miejsce. Odwiedzający sanktuarium, wpatrzony w znany na świecie wizerunek Chrystusa Miłosiernego – obraz autorstwa Adolfa Hyły Jezu ufam Tobie – może dostrzec odbijający się w nim ów wykonany techniką witrażu wizerunek patronki śpiewu i muzyki, duchowej opiekunki organistów, kompozytorów, chórów, zespołów muzyki kościelnej oraz budowniczych instrumentów muzycznych. Mało widoczny z zewnątrz kaplicy, choć bardzo okazałych rozmiarów, niespodziewanie ujawnia swoją obecność, wpisując się w postać promieniującego miłością Zbawiciela. Niejako przypomina, że muzyka prowadzi do centrum naszego istnienia i jest jednym z najpiękniejszych wyrazów doskonałości Boga.
Wystawa „Muzyka światła. Witraże. Od artefaktu do metafizyki”, uwrażliwia na wartość szeroko pojętego Piękna emanującego szczególnymi wytworami ludzkiej ręki, pokazywanymi na wystawie w aspekcie tematu muzyki i muzyczności gry światła i kolorów, i objawiającego się w ludzkim doświadczeniu na przestrzeni setek lat. Niezwykłość zjawisk i materii budujących witraż, będzie drogą ku refleksji nad bogactwem, złożonością i tajemnicą świata, która prowadzi do źródeł ludzkiego istnienia.
dr Aneta I. Oborny
